Vici.org

Surroundings:

Tekening van de opgraving van het grafveld op de Bong in 1991.bronzen zwaard in de Maas bij VeldenCultusplaats Openluchtheiligdom Lomm 2Cultusplaats Openluchtheiligdom LommOpgravingen bij de LaorbergJo StoelRaatakker Arcen ValkenheideRaatakker ArcenAltaar veerhuis LottumRomeins altaarRaatakker Houthuizen Lottumlidar van romeinse weg - vaag zichtbaarlidar van de romeinse wegRaatakker bij GekkengraafRaatakker Gekkengraaf GrubbenvorstKeltische ketelRomeins gebouw (20 x 10 meter)Romeinse weg haaks op de MaasTegelgraf (tekening)kelderresten Romeins gebouwkelderresten Romeins gebouw (tekening)Grafveld Vroege IJzertijd - Romeinse Tijd via ahn.nlGrafveldcomplex Zaarderheiken BlerickBijzondere Keltische munt gevondenRomeinse oven (tekening)Vindplaats Romeinse oven (tekening)AardewerkAardewerkRaatakker Arcen DorperheideRaatakker

Location:

  • Netherlands, Schandelo
  • geo:51.422634,6.195324
  • Location ± 5-25 m.

Class:

  • Villa rustica
  • invisible

Identifiers:

  • vici:place=418

Annotations

There is no English annotation yet. Presented is an annotation in Dutch.

Terrein met sporen een villa-complex. In 1975 werd een deel van een Romeins gebouw (2x3 m) blootgelegd tijdens een illegale opgraving. Aangetroffen werd een stuk fundering/muurwerk opgetrokken uit 'oersteen' (brokken ijzeroer); afmetingen 2 x 1 m. Later werden twee evenwijdig verlopende muren (nog zeker 1 m hoog) met een tussenafstand van circa 4 m. gevonden. Aan beide zijden verdwenen ze in de putwand, zodat de totale lengte niet bekend is. Tussen beide muren bevindt zich een ruimte die is gevuld met vuile grond waarin vrij veel scherven voorkomen uit de Romeinse tijd benevens losse brokken 'oersteen' en andersoortige, soms rechthoekig bekapte, natuurstenen en stukken van gebakken vloertegels. Een interpretatie als kelder ligt het meest voor de hand. Daarnaast werden (slechts) enkele Romeinse kuilen gevonden.

Er zijn twee verklaringen voor de hier aangetroffen - of beter de veelal niet aangetroffen - sporen te geven. De meest waarschijnlijke is dat het hier inderdaad om een villaterrein gaat waar de gebouwsporen, behalve die van een diep ingegraven kelder, in de loop van de tijd geheel zijn verdwenen. Daarbij de aantekening dat het dan wel vreemd is dat zich op het terrein vrijwel geen andere Romeinse sporen lijken te bevinden en dat ook in de bouwvoor in het geheel geen bouwafval voorkomt, behalve ter plaatse van de kelder. Mogelijk een houten villa met slechts een stenen kelder? Ook in dat geval zouden meer grondsporen, in het bijzonder paalkuilen, verwacht mogen worden in de omgeving van de kelder, en die ontbreken ten enen male. Een andere mogelijkheid is dat het geen kelder is geweest, maar dat de constructie een ander functie heeft vervuld (een bassin, een grafmonument, of een half ondergronds gebouwtje?).1

Uit het boek: Velde tusse grens en Maas, wie’ste bis en wie’ste vruejer waas. (Uitgave: Stichting Veldens Boek)

Door Schandelo loopt de Straelseweg, die op oude kaarten Zanterweg (de weg naar Xanten of naar Zandt in Straelen) wordt genoemd. In de Romeinse tijd is de Zanterweg misschien een zijstraat van de belangrijke Romeinse straat van Xanten naar Keulen. Op een akker in het Wieland aan de Straelseweg, dat nu hoort bij het adres Muldersweg 6, gebeuren tijdens het ploegen merkwaardige dingen. Telkens klapt op dezelfde plek de beveiligingsveer uit van het landbouwapparaat van Herman van Wijlick en zijn zoon Har. Er moet iets in de grond zitten waardoor de ploeg blokkeert. Als Herman in augustus 1975 veel Maaskeien en een handvol scherven naar boven haalt, wordt het pas echt spannend. Moeder Van Wijlick- Boonen waarschuwt Jo Stoel die meteen komt kijken. Een dag later keert ze met prikker, boor en schop terug. Met hulp van Harm Kroon graven Herman en Jo, nadat ze melding doen bij de R.O.B., een proefsleuf. De restanten van een muur worden zichtbaar. Ze zijn gemaakt van in rechthoekige vorm gekapte blokken ijzeroer. In de muur is een nis uitgespaard die met tegulae (platte dakpannen) is afgewerkt. De muren zijn volgens Stoel van Romeinse origine. Provinciaal archeoloog Bloemers bevestigt een week later de juistheid van haar waarneming. Zo wordt de villa van Schandelo ontdekt.

Kritiek op de vinders In 1984 schrijft historicus Jos Schatorjé, voor de Historische Werkgroep een uitgebreid rapport met als titel ‘Scherven uit Schandelo, op zoek naar Romeinse villae in het Maasdal’. Schatorjé is blijkbaar enigszins teleurgesteld in de handelwijze van Stoel en Van Wijlick in augustus 1975. ‘Helaas is door de betrokkenen niet op een systematische wijze gegraven en hebben zij geen opgravingstekeningen gemaakt. De gravers

hebben geen profi el van het in de kelder opgebouwde pakket van verschillende aardlagen opgetekend en gefotografeerd, waardoor eventuele meerdere bewoningsfasen niet kunnen worden vastgesteld’, aldus Schatorjé, die blijkbaar liever had gezien dat Stoel en Van Wijlick hadden gewacht met graven totdat een beroepsarcheoloog ter plekke was geweest. Stoels collega, Hay Gout noemt de kritiek van Schatorjé wat overdreven. ‘Stoel heeft na overleg met de R.O.B. een proefsleuf gegraven die weer redelijk snel is dichtgegooid in afwachting van de ‘echte’ opgraving’. Maar die moet nog plaatsvinden, al is de vraag of dat ooit gebeurt, reageert van Wijlick, de zoon van de in 1989 overleden vinder. ‘Zo lang de locatie niet bedreigd wordt, is er geen noodzaak om de Schandelose villa in zijn geheel op te graven’, laat Schatorjé weten. Daarom is op de plek van de villa, een hoger liggend deel van een weiland, achter de tuinderskas van Har, sinds de kleine opgraving van 1975 geen schop meer de grond in gegaan. De paarden en veulens van Van Wijlick draven op de Romeinse villaresten en houden voorlopig een oogje in het zeil.

Romeinse kelder Een Romeinse villa is een aantal eenvoudige woongebouwen en stallen die samen een boerengemeenschap vormen, en waarvan tenminste het hoofdgebouw in Romeinse stijl is gebouwd. Muren zijn van steen of vakwerkbouw, daken zijn met pannen gedekt. De bewoners staan waarschijnlijk in contact met eigenaren van andere villa’s. Historici gaan ervan uit dat er in Schandelo contact was met de villabewoners van de Steening in Arcen. Er leven in een villa meerdere personen en gezinnen. De grond die wordt bewerkt, is meestal tussen de 80 en 200 hectare groot. Het hoofdgewas is graan, voor een groot deel geteeld voor het leger van de Romeinen en voor de handel. Ook voedergewassen worden geteeld. De grond in Schandelo is in het begin van onze jaartelling door zijn goede kwaliteit al in gebruik als landbouwgrond. Het vee wordt geweid in de broekgronden en op de hogere gronden van slechtere kwaliteit. De fundering van de Schandelose villa is ongeveer 1.80m onder het maaiveld gevonden. Nagenoeg zeker is dit de fundering van een kelder. Volgens Schatorjé heeft de kelder ongetwijfeld tot een groter gebouw behoord met waarschijnlijk een houten plafond dat tijdens een brand is verwoest. Ongeveer een halve meter onder het maaiveld is ook een plaveisel gevonden van Maaskeien, wat wijst op verharding rondom de gebouwen. Verder vinden archeologen restanten van ijzeren spijkers en honderden fragmenten van aardewerk potten, schalen, borden, kommen, kannen, bekers, potten, wrijfschalen, kaaspersen en gezichtsurnen. Het aardewerk is gemaakt in de periode 150 tot 250 na Christus. Ook zijn fragmenten van platte en halfronde

dakpannen, bakstenen, vierkante verwarmingsbuizen en tegels van pijlers gevonden waaruit blijkt dat in de villa een centraal verwarmingssysteem heeft gewerkt. Uit de opgraving wordt niet duidelijk wanneer de bewoning en/of bouw van de villa zijn begonnen. Alleen een nieuwe opgraving kan duidelijkheid verschaffen, meent Schatorjé, en hij adviseert iedereen in de toekomst in dit gebied uiterst oplettend te werk te gaan bij ruilverkavelings- of graafwerkzaamheden. Gezichtsurnen en kaaspersen Schatorjé kan uit de gevonden scherven 172 verschillende exemplaren keramiek reconstrueren. In zijn scriptie beschrijft en tekent hij de keramische vondsten uitgebreid. Het valt hem op dat er in Romeins Schandelo vooral ruwwandig aardewerk was zoals kookpotten en aardewerk voor de opslag van goederen. Het aantal scherven afkomstig van het zogenoemde ‘terra sigillata’, het tafelaardewerk, is gering. Opvallend is een wandfragment van een bord met daarin de drie letters FLO aangebracht. Het staat wellicht voor FLORI en betekent ‘van Florus’.

Archeologen komen de naam vaker tegen op Romeinse vondsten in de regio. Interessant zijn ook resten van zes kookpotten waaronder enkele gezichtsurnen. ‘Op drie van de zes potten komt een plastische versiering in de vorm van een neus, mond, ogen of wenkbrauwen voor’, schrijft Schatorjé. Tot de opmerkelijkste vondsten behoren ongetwijfeld drie fragmenten van de bodem en de opgaande wand van twee kaaspersen. In de bodem en de wand van het 43 mm hoge bakje zijn vierkante gaatjes gemaakt. Volgens Schatorjé zijn vooral in Engeland exemplaren van deze kaaspersen gevonden. ‘In Nederland zijn ze minder bekend en ook gevonden in Venlo en Bodegraven. De twee kaaspersen van Schandelo zouden er op kunnen wijzen dat de kaasbereiding en dus de veeteelt, wellicht een niet onbelangrijke rol innamen in het agrarisch bedrijf in Schandelo’.

References

  1. KICH Straelse Weg; Wieland, Schandelo

Terrein met sporen een villa-complex. In 1975 werd een deel van een Romeins gebouw (2x3 m) blootgelegd tijdens een illegale opgraving. Aangetroffen werd een stuk fundering/muurwerk opgetrokken uit 'oersteen' (brokken ijzeroer); afmetingen 2 x 1 m. Later werden twee evenwijdig verlopende muren (nog zeker 1 m hoog) met een tussenafstand van circa 4 m. gevonden. Aan beide zijden verdwenen ze in de putwand, zodat de totale lengte niet bekend is. Tussen beide muren bevindt zich een ruimte die is gevuld met vuile grond waarin vrij veel scherven voorkomen uit de Romeinse tijd benevens losse brokken 'oersteen' en andersoortige, soms rechthoekig bekapte, natuurstenen en stukken van gebakken vloertegels. Een interpretatie als kelder ligt het meest voor de hand. Daarnaast werden (slechts) enkele Romeinse kuilen gevonden.

Er zijn twee verklaringen voor de hier aangetroffen - of beter de veelal niet aangetroffen - sporen te geven. De meest waarschijnlijke is dat het hier inderdaad om een villaterrein gaat waar de gebouwsporen, behalve die van een diep ingegraven kelder, in de loop van de tijd geheel zijn verdwenen. Daarbij de aantekening dat het dan wel vreemd is dat zich op het terrein vrijwel geen andere Romeinse sporen lijken te bevinden en dat ook in de bouwvoor in het geheel geen bouwafval voorkomt, behalve ter plaatse van de kelder. Mogelijk een houten villa met slechts een stenen kelder? Ook in dat geval zouden meer grondsporen, in het bijzonder paalkuilen, verwacht mogen worden in de omgeving van de kelder, en die ontbreken ten enen male. Een andere mogelijkheid is dat het geen kelder is geweest, maar dat de constructie een ander functie heeft vervuld (een bassin, een grafmonument, of een half ondergronds gebouwtje?).1

Uit het boek: Velde tusse grens en Maas, wie’ste bis en wie’ste vruejer waas. (Uitgave: Stichting Veldens Boek)

Door Schandelo loopt de Straelseweg, die op oude kaarten Zanterweg (de weg naar Xanten of naar Zandt in Straelen) wordt genoemd. In de Romeinse tijd is de Zanterweg misschien een zijstraat van de belangrijke Romeinse straat van Xanten naar Keulen. Op een akker in het Wieland aan de Straelseweg, dat nu hoort bij het adres Muldersweg 6, gebeuren tijdens het ploegen merkwaardige dingen. Telkens klapt op dezelfde plek de beveiligingsveer uit van het landbouwapparaat van Herman van Wijlick en zijn zoon Har. Er moet iets in de grond zitten waardoor de ploeg blokkeert. Als Herman in augustus 1975 veel Maaskeien en een handvol scherven naar boven haalt, wordt het pas echt spannend. Moeder Van Wijlick- Boonen waarschuwt Jo Stoel die meteen komt kijken. Een dag later keert ze met prikker, boor en schop terug. Met hulp van Harm Kroon graven Herman en Jo, nadat ze melding doen bij de R.O.B., een proefsleuf. De restanten van een muur worden zichtbaar. Ze zijn gemaakt van in rechthoekige vorm gekapte blokken ijzeroer. In de muur is een nis uitgespaard die met tegulae (platte dakpannen) is afgewerkt. De muren zijn volgens Stoel van Romeinse origine. Provinciaal archeoloog Bloemers bevestigt een week later de juistheid van haar waarneming. Zo wordt de villa van Schandelo ontdekt.

Kritiek op de vinders In 1984 schrijft historicus Jos Schatorjé, voor de Historische Werkgroep een uitgebreid rapport met als titel ‘Scherven uit Schandelo, op zoek naar Romeinse villae in het Maasdal’. Schatorjé is blijkbaar enigszins teleurgesteld in de handelwijze van Stoel en Van Wijlick in augustus 1975. ‘Helaas is door de betrokkenen niet op een systematische wijze gegraven en hebben zij geen opgravingstekeningen gemaakt. De gravers

hebben geen profi el van het in de kelder opgebouwde pakket van verschillende aardlagen opgetekend en gefotografeerd, waardoor eventuele meerdere bewoningsfasen niet kunnen worden vastgesteld’, aldus Schatorjé, die blijkbaar liever had gezien dat Stoel en Van Wijlick hadden gewacht met graven totdat een beroepsarcheoloog ter plekke was geweest. Stoels collega, Hay Gout noemt de kritiek van Schatorjé wat overdreven. ‘Stoel heeft na overleg met de R.O.B. een proefsleuf gegraven die weer redelijk snel is dichtgegooid in afwachting van de ‘echte’ opgraving’. Maar die moet nog plaatsvinden, al is de vraag of dat ooit gebeurt, reageert van Wijlick, de zoon van de in 1989 overleden vinder. ‘Zo lang de locatie niet bedreigd wordt, is er geen noodzaak om de Schandelose villa in zijn geheel op te graven’, laat Schatorjé weten. Daarom is op de plek van de villa, een hoger liggend deel van een weiland, achter de tuinderskas van Har, sinds de kleine opgraving van 1975 geen schop meer de grond in gegaan. De paarden en veulens van Van Wijlick draven op de Romeinse villaresten en houden voorlopig een oogje in het zeil.

Romeinse kelder Een Romeinse villa is een aantal eenvoudige woongebouwen en stallen die samen een boerengemeenschap vormen, en waarvan tenminste het hoofdgebouw in Romeinse stijl is gebouwd. Muren zijn van steen of vakwerkbouw, daken zijn met pannen gedekt. De bewoners staan waarschijnlijk in contact met eigenaren van andere villa’s. Historici gaan ervan uit dat er in Schandelo contact was met de villabewoners van de Steening in Arcen. Er leven in een villa meerdere personen en gezinnen. De grond die wordt bewerkt, is meestal tussen de 80 en 200 hectare groot. Het hoofdgewas is graan, voor een groot deel geteeld voor het leger van de Romeinen en voor de handel. Ook voedergewassen worden geteeld. De grond in Schandelo is in het begin van onze jaartelling door zijn goede kwaliteit al in gebruik als landbouwgrond. Het vee wordt geweid in de broekgronden en op de hogere gronden van slechtere kwaliteit. De fundering van de Schandelose villa is ongeveer 1.80m onder het maaiveld gevonden. Nagenoeg zeker is dit de fundering van een kelder. Volgens Schatorjé heeft de kelder ongetwijfeld tot een groter gebouw behoord met waarschijnlijk een houten plafond dat tijdens een brand is verwoest. Ongeveer een halve meter onder het maaiveld is ook een plaveisel gevonden van Maaskeien, wat wijst op verharding rondom de gebouwen. Verder vinden archeologen restanten van ijzeren spijkers en honderden fragmenten van aardewerk potten, schalen, borden, kommen, kannen, bekers, potten, wrijfschalen, kaaspersen en gezichtsurnen. Het aardewerk is gemaakt in de periode 150 tot 250 na Christus. Ook zijn fragmenten van platte en halfronde

dakpannen, bakstenen, vierkante verwarmingsbuizen en tegels van pijlers gevonden waaruit blijkt dat in de villa een centraal verwarmingssysteem heeft gewerkt. Uit de opgraving wordt niet duidelijk wanneer de bewoning en/of bouw van de villa zijn begonnen. Alleen een nieuwe opgraving kan duidelijkheid verschaffen, meent Schatorjé, en hij adviseert iedereen in de toekomst in dit gebied uiterst oplettend te werk te gaan bij ruilverkavelings- of graafwerkzaamheden. Gezichtsurnen en kaaspersen Schatorjé kan uit de gevonden scherven 172 verschillende exemplaren keramiek reconstrueren. In zijn scriptie beschrijft en tekent hij de keramische vondsten uitgebreid. Het valt hem op dat er in Romeins Schandelo vooral ruwwandig aardewerk was zoals kookpotten en aardewerk voor de opslag van goederen. Het aantal scherven afkomstig van het zogenoemde ‘terra sigillata’, het tafelaardewerk, is gering. Opvallend is een wandfragment van een bord met daarin de drie letters FLO aangebracht. Het staat wellicht voor FLORI en betekent ‘van Florus’.

Archeologen komen de naam vaker tegen op Romeinse vondsten in de regio. Interessant zijn ook resten van zes kookpotten waaronder enkele gezichtsurnen. ‘Op drie van de zes potten komt een plastische versiering in de vorm van een neus, mond, ogen of wenkbrauwen voor’, schrijft Schatorjé. Tot de opmerkelijkste vondsten behoren ongetwijfeld drie fragmenten van de bodem en de opgaande wand van twee kaaspersen. In de bodem en de wand van het 43 mm hoge bakje zijn vierkante gaatjes gemaakt. Volgens Schatorjé zijn vooral in Engeland exemplaren van deze kaaspersen gevonden. ‘In Nederland zijn ze minder bekend en ook gevonden in Venlo en Bodegraven. De twee kaaspersen van Schandelo zouden er op kunnen wijzen dat de kaasbereiding en dus de veeteelt, wellicht een niet onbelangrijke rol innamen in het agrarisch bedrijf in Schandelo’.

References

  1. KICH Straelse Weg; Wieland, Schandelo


Relevant museums

Leiden, Rijksmuseum van Oudheden

The national archaeological museum of the Netherlands, located in Leiden


Nearby

Grafveld Late Bronstijd - Vroege IJzertijd (1 km)

Op het adres Bong 18, waar nu een woning met opschrift Schandelose Heide staat, vindt de Historische Werkgroep in 1991 grafheuvels en 17 urnen uit de late bronstijd en vroege ijzertijd.

Vindplaatsen uit IJzertijd onder Veldense akkers (1 km)

Vindplaatsen uit IJzertijd onder Veldense akkers

Brandstapel en urn (2 km)

Brandstapel en urn


This object was added by René Voorburg on 2012-05-29. Last update by Tom Doesborg on 2017-04-27. Persistent URI: http://vici.org/vici/418 . Download as RDF/XML, GeoJSON, KML.
Annotation available using the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported license. Metadata available using the Creative Commons Public Domain Dedication, unless it is explicitly stated otherwise.

Vici.org partners:

Livius.org: articles on ancient history   Rijksmuseum van Oudheden