Bij de aanleg van de hoogwatergeul op de grens van Velden en Lomm, op een steenworp afstand van de Maas, vinden archeologen in 2007 en 2008 een grafveld en een cultusplaats uit de ijzertijd, circa 800 tot 12 jaar voor Christus. Ze ontdekken op de hoogste delen langs de rivier talrijke prehistorische grondsporen, waaronder paalsporen en paalkuilen. Hier hebben in de ijzertijd boerderijen en bijbehorende gebouwtjes gestaan. Het grafveld bestaat uit een 60-tal graven waarmee het één van de grootste grafvelden uit de late ijzertijd in Nederland is. De graven, het aantal overtreft alle verwachtingen, zijn veelal zonder urnen. Ze bestaan uit kleine clusters van crematieresten en houtskool die vermoedelijk in een doek of lap zijn begraven. Kringgreppels of grafheuvels ontbreken nagenoeg. Behalve crematieresten komen er een bronzen fibula, een mantelspeld, fragmenten van glazen armbanden en urnen tevoorschijn. Enkele scherven van aardewerk uit de Romeinse tijd wijzen erop dat tot in het begin van onze jaartelling doden in het grafveld zijn begraven.
Rituele handelingen
De cultusplaats is nog ouder dan het grafveld en bestaat uit vier greppels die samen een grote rechthoek van circa 33 x 37 meter vormen. Daarbinnen ligt een tweede, kleinere rechthoek van circa 7 x 8 meter. Archeologen denken dat de greppels een terrein afbakenen waarbinnen in de middenijzertijd rituele handelingen zijn uitgevoerd. Behalve de greppels van de cultusplaats en de graven zijn in de zone ook enkele structuren van een gebouw gevonden, mogelijk een schuur of een klein hoofdgebouw. Het gebouw is noord-zuid georiënteerd. De kern van het gebouw bestaat uit vier paren paalkuilen met een overspanning van meer dan 2,5 meter. Rondom de gebouwkern loopt een wandgreppel. Aan de noordzijde staat nog een paal in de wandgreppel.
Spieker
Een bijzondere structuur is een zes-paals-constructie binnen de omsluiting van de buitenste greppel. Normaal gezien worden die structuren geduid als spieker, een soort graanschuur. Maar deze ‘spieker’ valt op door de grote diepte van de ingegraven palen en door een iets afwijkende oriëntatie in vergelijking met de andere spiekers. Vermoedelijk is deze spieker in verband te brengen met de cultusplaats en moet de structuur wellicht gezien worden als een platform (misschien een tempeltje) dat gebruikt is bij een cultus of dodenritueel. In het Drentse Bargeroosterveld is in een groot veengebied een kleine houten structuur van 4 palen met een ‘gehoornd’ staketsel van 4 liggende balken gevonden. Zoiets kan binnen dergelijke cultusplaatsen hebben gestaan. Prehistorische cultusplaatsen zijn in Nederland zeer schaars en nog maar nauwelijks archeologisch onderzocht. De oever van de Maas bij Lomm en Velden lijkt in dit verband van grote betekenis. Niet voor niets heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) het gehele plangebied aangemerkt als een gebied van zeer hoge archeologische waarde.